نگاهی کوتاه به آثار ادبی امام خمینی و جایگاه وی در ادبیات معاصر

شاعر اگر سعدى شیرازى است * بافته ‏هاى من و تو بازى است (صحیفه امام، ج‏20، ص: 167)

یکی از برجسته ترین ویژگی ها امام پیش از آن که یک رهبر معنوی یا سیاسی باشد، شاعر بودن وی است. اکثر سیاستمداران دنیا به خاطر داشتن روحیه خشن از نعمت لطافت در کلام بی بهره اند. اما یک اگر امام خمینی(س) را از نظر علم طب سنتی از جمله افراد «دَمَوی» بدانیم داشتن ویژگی رهبر بودن و شاعر بودن برای ایشان مسئله ای دور از انتظار نیست زیرا از جمله خصوصیات افراد دموی داشتن ویژگی رهبری در جامعه و داشتن لطافت کلام و شاعری در وجود خودشان است.

 امام چه پیش از آن که رهبر انقلاب اسلامی ایران شود و چه بعد از آن همواره این موهبت الهی خود را در قالب نگارش شعر و متون ادبی حفظ کرده اند. نکته جالب این است که امروز رهبری ایران آیت الله خامنه ای هم از این دو ویژگی رهبری و شاعری در کنار هم نیز بی بهره نیستند. اما با داشتن لطافت فکری و زبانی بیشتر از هر کسی می توانست به زبان مردم نزدیک شود و بعضأ با همین زبان مردمی در آثارشان ادبیات رهبری هم مشاهده می شود.

دیوان اشعار امام همواره از جمله آثار قلمی وی بوده که هر سال در نمایشگاه کتاب تهران و بعد از آن در کتاب فروشی های سراسر کشور جزء پرفروش ترین آثار ایشان بوده است و این مهم حداقل در حوزه آثار ادبی امام از جمله اشعار ایشان نشان دهنده ی آن است که آثار قلمی امام در حوزه شعر مورد قبول اهل این فن قرار گرفته و با گذشت سال ها هنوز هم اهالی شعر در کنار آثار قدیمی نگاهی هم به آثار امام دارند. اما امام در حوزه سیاست و معنویت هر جایگاهی که داشته است در حوزه ادبی در مورد آثار ایشان نباید نگاه مبالغه آمیز کرد و آثار ایشان را کور کورانه در ردیف آثار فاخر ایرانی از جمله آثار حافظ و سعدی و ... قرار داد. آثار امام بدون توجه به جایگاه ایشان یعنی قبل از انقلاب، در جایگاه طلبه و مدرس و بعد از انقلاب هم در جایگاه رهبر انقلاب، دارای ارزش می باشد. اما از نظر فنی کاملا بی نقص بوده و قدرت کلام ایشان در اسلوب کار های ادبی اجتماعی و سیاسی به قدری بالا بود که بعدها در حین جمع آوری دیوان ایشان بعضأ تشخیص آثار ایشان بین آثار صاحبان سبکی همچون ملک الشعراء بهار و یا وحید دستگردی برای مولفان کار دشواری بود. اکثر شاعران بر این باورند که به دلیل روح لطیف شاعر، یک شخصیت سیاسی توانایی شعرسرایی ندارد. اما دیدگاه شاعران درباره امام به گونه ای دیگر است؛ نظراتی متفاوت اما به هم نزدیک.

  حمید سبزواری در این باره گفت: امام ، یک شخصیت ممتاز سیاسی- مذهبی بودند و به خاطر صداقتی که بین مردم و ایشان وجود داشت، خود را به عنوان شاعر معرفی نمی کردند. شخصیت عرفانی امام در شعرشان موج می زند که وی را به شاعری عارف تبدیل کرده است. عرفان، انسان را به جایگاهی والامی رساند و به همین واسطه، اشعار امام نجات بخش جامعه خواهند بود.

    جواد محقق نیز معتقد است: شعر امام، در ادامه آثار شاعران حوزوی سروده شده و از سبک شعری عالمان دینی پیروی کرده است. عرصه شعر علمای مذهبی، مانند شاخه ای تناور از شعر فارسی سر برآورده است. این گروه، بهترین اشعار را به ادبیات فارسی عرضه کرده اند.با این حال، بسیاری از این شعرا ناشناخته اند.

    نظر عبدالجبار کاکایی هم این است که امام،  داعیه شاعری نداشتند و پایبند انتشار آثارشان نبودند. علمای مشهوری چون؛ خواجه نصیر طوسی، حاج ملاهادی سبزواری، علامه طباطبایی و شهید مطهری در کنار پرداختن به علم، به سرودن شعر هم می پرداختند. اما امام در دوران جوانی با غزلیات و قصاید خود، در بین طلاب شهرت داشتند. اشعاری که ایشان در جوانی سروده اند از لحاظ زبان و تکنیک، و اشعاری که بعد از آن سروده اند، از لحاظ محتوایی قابل اهمیتند.

   رحیم زریان نیز در این باره گفت: اشعار امام خمینی(س)، متاثر از حافظ و مایه های عرفانی اشعار اوست. غزلیات و رباعیات ایشان قوی، ناب و تاثیرگذارند و مضامین عرفانی و مذهبی در اشعار ایشان وجود دارند. امام خمینی(س) قبل از آنکه به عنوان سیاستمداری توانا شناخته شوند، شخصیتی صاحب نظر در فقه، فلسفه و عرفان بودند که توانایی ایشان در شعرسرایی، پس از رحلتشان آشکار شد. محمدعلی بهمنی هم یکی از مهم ترین دلایل استقبال از اشعار امام خمینی(س) را شخصیت ایشان دانست و افزود: به همین دلیل، باید با توجه به جایگاه امام، بعضی از شعرها از دیوان ایشان حذف و استواری اشعارشان حفظ شود؛ چون بعضی از اشعار، ممکن است برای زمان کوتاهی باارزش باشند و پس از آن اهمیت خود را از دست بدهند؛ این نکته درباره همه شاعران صدق می کند و هرگز از ارزش سایر اشعار نمی کاهد و چه بسا باعث توجه بیشتر به قوت سایر اشعار نیز بشود. اما در کل، غزلیات امام خمینی(س) از پختگی و استواری خاصی برخوردارند. کامران شرفشاهی نیز در این باره اظهار داشت: اشعار امام خمینی(س)، شان ادبیات و شعر را در دیدگاه جامعه بالابرد. امام، در اوج تواضع خود را شاعر نمی دانستند، اما آثار ایشان سرشار از شور عرفانی و تعالیم دینی است. در واقع، شعر مجالی برای بیان برخی از عقاید و اندیشه های امام بوده است.

    سعید بیابانکی هم با اشاره به این نکته که در زمان حیات امام خمینی(س)، کمتر کسی از شاعربودن امام اطلاع داشت و با چاپ اولین شعر ایشان در روزنامه کیهان، خبر شعرسرایی امام منتشر شد، گفت: به دلیل عجله کردن در انتشار اشعار امام، آثار ایشان بدون کارشناسی منتشر شد، در صورتی که اگر گزیده اشعار امام منتشر شود، ارزش آن بیشتر خواهد بود.
    اما صابر امامی اشعار امام خمینی(س) را متاثر از سبک عراقی دانست و گفت: ایشان با استفاده از مضامین عرفانی، به هنجارشکنی، نوآوری و جسارت در شعرگویی پرداخته اند. امام ادعای شاعری نداشتند، ولی در ادامه اسطوره های شعر فارسی مانند؛ سعدی، حافظ و مولوی به خلق اثر پرداختند. ما در آثار امام خمینی(س)، آشکارا شاهد سنت شکنی در شعر، توسط یک عالم دینی هستیم که این ویژگی، سروده های امام را ممتاز کرده است. عباس چشامی نیز معتقد است: عرفان گرایی به سبک حافظ گرته برداری از مباحث فلسفی ملاصدرا، از خصوصیات آثار ادبی امام خمینی(س) است. این ویژگی، وابسته به درک عرفانی ایشان است. همچنین بهترین اشعار امام، در دوران میانسالی ایشان سروده شده اند و  امیر مرزبان هم درباره دیوان اشعار امام خمینی(س) گفت: ذوق عرفانی و بلاغت اشعار حافظ، در دیوان شعر امام خمینی(س) نمایان است. استفاده از مضامین فلسفی و زبان کهن، از خصوصیات اشعار ایشان است. بنابراین نباید غزلیات امام را با اشعار دوره های جدید مقایسه کرد. همچنین بسیاری از سروده های ایشان، از نظر آئینی از جایگاه خاصی برخوردارند.(نقل قول ها برگرفته از کیهان، شماره 19105)

با این حال امام در مورد جایگاه ادبی خود اینگونه فرموده اند که:

«باید بحق بگویم که نه در جوانی، که فصل شعر و شعور است و اکنون سپری شده، و نه در فصل پیری، که آن را هم پشت سر گذاشته‏ام، و نه در حال ارذل العمر، که اکنون با آن دست به گریبانم، قدرت شعرگویی نداشتم... » (صحیفه امام، ج‏20، ص: 167)

شعر در اصل از کلمه «شعور» گرفته شده است و معنی و مفهوم آن طبق لغت نامه دهخدا :«دانش، فهم، درک، وقوف و دانایی» است. اصولأ شعر کلامی است مرتب، موزون، هنری و خیال انگیز. شعر در ایران به دو صورت شعر کلاسیک و نو می باشد که نوع کلاسیک آن در چهار جریان حماسی، عرفانی، تغزل و معناگرا و در چهار سبک هندی، خراسانی، عراقی و بازگشتی به صورت قالب های مثنوی، غزل، قصیده، مسمط، مستزاد، ترجیع بند، ترکیب بند، قطعه، رباعی، دو بیتی، تک بیتی و چهار پاره سروده می شود. شعر نو سوای همه ی این قاعده ها و سبک ها است و اگر بخواهیم شعر نو را از نظر علمی تقسیم بندی کنیم می توانیم آن را به دو بخش آزاد و شعر بی وزن تقسیم کنیم. شعر نو در قالب های نیمایی، سپید و موج نو سروده می شود. شعر در گونه جهانی به صورت ها سونت، هایکو، غزل، ویلانل و مثنوی در 3 جریان فرمالیسم، فوتوریسم و دادائیسم تعریف شده است. چامه سرا نام دیگر شاعر است و به معنای سراینده شعر می باشد. مهم ترین عوامل تاثیر گذار در سرودن شعر عاطفه، وزن، خیال و زبان است. (دانشنامه آزاد ویکی پدیا) شالوده و بن مایه اصلی اشعار امام خمینی (س) به لحاظ ذهنی و اندیشه، عرفان اسلامی و به لحاظ تکنیکی نیز آمیزه ای از سبک هندی و عراقی است. عمده ترین قالب هایی که امام برای سرودن اشعارشان استفاده می کردند غزل است و از رباعی نیز برای بیان اندیشه ها و افکار خود به درستی استفاده کرده اند.

بر اساس کتاب زیبایی شناسی شعر امام خمینی(س) اثری از حمید رضا خان محمدی که به کوشش پژوهشکده امام خمینی(س)  انقلاب اسلامی در سال 88 آماده و در شمارگان1000 نسخه توسط موسسه چاپ و نشر عروج (وابسته به موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی) به چاپ رسیده، امام خمینی از سنین نوجوانی شروع به استنساخ در اشعار عرفانی و سیاسی ملک شعرای بهار، میرزا اشرف الدین قزوینی و حجت لاری نموده اند. ایشان به دلیل ارتباط عمیق با فرهنگ ایرانی اسلامی، در آثار خود به اشعار شاعران عارفی چون خواجه حافظ شیرازی و مولانا در بیش از 100 مورد استشهاد کرده اند .

از قدیمی ترین کتب اشعار امام می توان به «آثار الحجه» و «آینه دانشوران» اشاره کرد. مجموعه های اشعار امام در حوادث مختلفی مفقود شدند. پس از پیروزی انقلاب به اصرار دکتر فاطمه طباطبایی امام اشعاری در قالب های متنوع و با مضامین عرفانی سرودندکه پس از رحلتشان در چند دفتر با عناوین «سبوی عشق» ، «باده عشق» ، «نقطه عطف» و «محرم راز» منتشر گردید  و در نهایت تمامی آثار امام در مجموعه ای به نام «دیوان امام» به چاپ رسید.

امام هیچ گاه خود را یک شاعر نمی دانست اما قریحه ی شاعریش او را همواره یک شاعر برجسته عرفانی معرفی می کند. امام در بعضی از اشعار خود با سرمشق گرفتن از بزرگانی چون حافظ و سعدی و مولوی اشعاری به وزن و قافیه مشابه سروده اند که از جمله آنان می توان به:

الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها   * که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها (حافظ)

الا یا ایها الساقی  برُون بر حسرت دل ها  *که جامت حل نماید یکسره اسرار مشکل ها (امام)

اشاره نمود. همچنین امام به سرودن رباعی علاقه بسیار زیادی داشتند و شاید سرودن رباعی های متعدد و پیگیری های مستمر بانو فاطمه طباطبایی زمینه ساز سرودن اشعار بیشتر از سوی امام شد. در شعر امام استفاده از مضامین مشترک با شاعران بزرگ بسیار مشهود است مانند:

از قیل و قال مدرسه حالی دلم گرفت * یک چند نیز صحبت معشوق و می کنم (حافظ)

از قیل و قال مدرسه ام حاصلی نشد * جز حرف دلخراش پس از آن همه خروش(امام)

همچنین استشهاد به آثار حافظ و مولانا از جمله ویژگی های شعر امام بود که در ابتدای بحث نیز به آن اشاره شد. مهم ترین جنبه ی اشعار امام عرفانی بودن آنان بود اما در این میان بسته به شرایط مختلف جنبه های حماسی، غنایی نیز در آثار امام مشاهده می شود.

اگر اشعار را با توجه به سطح مفهومشان به دو دسته بیرونی و درونی بخواهیم تقسیم کنیم ، اشعار امام را باید درونگرا بدانیم. به دلیل آنکه عوامل و تاثیرات درونی بر شکل گیری شعر امام موثر بودند نه عوامل بیرونی. بعد از سطح مفهومی در سطح لغوی در اشعار امام یک دایره گسترده واژگانی از حوزه های لغوی قرآنی، احادیث، عربی، فرنگی، ابداعی، اِتباعی، عامیانه و کهن را می توان مشاهده کرد و در نهایت در بررسی سطح نحوی اشعار امام به استفاده بعضی افعال خاص مانند آمد(شد) و می نرسد (نمی رسد) در آثار خود برخورد خواهیم کرد.

در پایان همانگونه که ذکر شد، مهم ترین مضمون آثار امام به خصوص در زمینه شعر، عرفان است. شعر بیشترین سهم را در تجلی افکار و معرفی شخصیت امام خمینی(س) در میان انواع هنرها دارد، به طوری که مهمترین ابعاد وجودی امام در شعر معاصر امروز به تصویر کشیده شده است. امام پیش از آنکه یک فقیه یا فیلسوف یا سیاستمدار و یا حتی یک شاعر باشد، یک عارف است. عرفان امام عرفان حماسی است و این به آن معنی است که تصوف و عرفان مسلکی نیست. بهترین مأخذ برای شناخت جهان بینی عرفانی اشعار ایشان است که از روی تفنن سروده نشده اند و همچنین در لابه لای اشعار امام رایحه کلامی شاعران بزرگی هم چون عطار، مولانا، عراقی، حافظ، سعدی و ... استشمام می شود.

منبع جانبی:

 کتاب زیبایی شناسی شعر امام خمینی اثر حمید رضا خان محمدی

اشعار روح الله خمینی اولین بار 18 روز پس از درگذشت وی در روزنامه کیهان منتشر شد و بلافاصله در رسانه‌های بین‌المللی بازتاب یافت. اولین شعر منتشر شده از وی غزلی چهارده مصرعی بود با مطلع «من به خال لبت ای دوست گرفتار شدم» که توسط احمد خمینی فرزند وی در اختیار روزنامه کیهان قرار گرفت.^[1] و در قالب چند کتاب شعر و عمدتا دیوان امام منتشر شد.

انتشار این اشعار که نشانگر وجه دیگر شخصیّت روح الله خمینی و دیدگاه های وی و منش عرفانی او بود برای رسانه های غربی تازگی داشت. روزنامه نیویورک تایمز نوشت که این غزل روح الله خمینی در آخرین شماره هفته نامه سیاسی هنری نیو ریپابلیک انتشار خواهد یافت. ترجمه غزل توسط ویلیام چیتیک شیعه شناس، مترجم و متخصص برجسته متون کلاسیک عرفانی، فلسفی اسلامی برای هفته نامه نیو ریپابلیک انجام داده بود. شائول بخاش به این روزنامه گفت که غزل خمینی بسیار برجسته و قابل توجه‌است. پاتریک کلاسون شعر را به هفته نامه نیو ریپابلیک ارائه کرده بود. به گفته کلاسون خمینی در ایام جوانی و میانسالی به عرفان جذب گردید اما کسی نمی‌دانست که این علاقه وی ادامه داشته‌است. شایع بودکه وی بخاطر گرایش به عرفان دردهه 1960 میلادی از سوی برخی مراجع بلندپایه مورد انتقاد قرار گرفته‌است.

پیاله بر کفنم بند تا سحرگه حشر - به می ز دل ببرم هول روز رستاخیز

انتهای پیام /*

دهه فجر انقلاب اسلامی؟ به روزهای 12 تا 22 بهمن 1357 گفته می‌شود که طی آن سید روح‌الله خمینی بعد از تبعید پانزده ساله در دوازدهم بهمن سال 1357 به ایران وارد و در نهایت با اعلام بی‌طرفی ارتش شاهنشاهی، سلطنت پهلوی در بیست و دوم بهمن ماه منقرض شد و انقلاب اسلامی ایران به پیروزی رسید.

بازگشت سید روح‌الله خمینی به ایران واقعه‌ای در جریان انقلاب 1357 ایران است که طی آن در 12 بهمن سال 1357 سید روح‌الله خمینی پس از 15 سال تبعید به ایران بازگشت و در تهران مورد استقبال قریب به سه میلیون ایرانی قرار گرفت. این روز در تقویم رسمی ایران با عنوان آغازین روز دهه فجر، مشخص شده‌است.

مسافران پرواز

روح‌الله خمینی در حال پیاده‌شدن از هواپیما.

پرواز بازگشت سید روح‌الله خمینی از فرانسه به تهران با همراهی تعداد زیادی انجام شد که شامل سیاست‌مداران انقلابی، ماموران آمریکایی، چریک‌های آموزش دیده، خانواده خمینی و خبرنگارها بودند. برخی از این افراد در زیر فهرست نوشته شده‌اند.

• ابوالحسن بنی‌صدر
• صادق قطب‌زاده
• ابراهیم یزدی
• حسن ابراهیم حبیبی
• احمد غضنفرپور
• تقی ابتکار
• محسن سازگارا
• محمد منتظری، فرزند حسین‌علی منتظری

         ودکتر مرتضی مطهری

شرح واقعه:

برنامه نخستین این بود که سید روح‌الله خمینی در 5 بهمن 1357 وارد ایران شود ولی دولت شاپور بختیار فرودگاه‌ها را بسته اعلام کرد. بسته شدن فرودگاه‌ها به پردامنه شدن اعتراضات و اعتصابات انجامید. سید روح‌الله خمینی در پاریس اعلام کرد که به محض باز شدن فرودگاه‌ها به کشور بازخواهد گشت و مردم را به ادامه اعتراضات دعوت کرد. در 9 بهمن 1357 به فرمان بختیار فرودگاه مهرآباد بازگشایی شد.

در تاریخ 12 بهمن سال 1357 ابوالحسن بنی‌صدر پرواز چارتر هواپیمایی ایرفرانس را از پاریس به تهران کرایه کرد (که بنی صدر کرایه چارتر آنرا با چک بلامحل خودش پرداخته بود و همراه با صادق قطب‌زاده و ابراهیم یزدی؛ خمینی را در پرواز همراهی کردند. و در ساعت 9 و 27 دقیقه و 30 ثانیه صبح 12 بهمن خمینی با پرواز هواپیمایی ایرفرانس در فرودگاه مهرآباد تهران به زمین نشست.

فرمانداری نظامی بر اثر فشار مردم راه‌پیمایی و تظاهرات را برای 3 روز آزاد اعلام کرد. خمینی در استقبال انبوه مردم به بهشت زهرا انتقال یافت و در آنجا به سخنرانی پرداخت.

سالگرد:

همه ساله مصادف با این روز مراسمات ویژه‌ای در سراسر ایران با حضور مقامات کشوری و لشگری برگزار می‌گردد و زنگ انقلاب در مدارس نواخته شده و سوت کشتی‌ها، قطارها و ناقوس کلیساها در ساعت 9 صبح این روز به صدا درمی‌آید.

اما در سال 1390 نیروی هوایی ارتش در فرودگاه مهرآباد صحنه ورود و پیاده شدن آیت‌الله خمینی را با استفاده از ماکت مقوایی وی بازسازی کرد و این مراسم با ادای کامل تشریفات نظامی انجام گردید. همچنین حمیدرضا حاجی‌بابایی وزیر آموزش و پرورش و عده‌ای دیگر در مراسمی تحت عنوان گلبانگ انقلاب در مدرسه رفاه شرکت کردند که در این مراسم نیز ماکت مقوایی آیت‌الله خمینی دیده می‌شد.

استفاده از ماکت مقوایی در مراسم دهه فجر این سال باعث گردید عکس‌های منتشر شده از مراسمات مذکور مورد توجه ویژه رسانه‌های بین‌المللی و شبکه‌های اجتماعی از جمله فیس‌بوک قرار گیرد.

"دسترسی به اطلاعات بیشتر"

• گزارش کیهان در سایت آفتاب
• متن کامل سخنرانی سید روح‌الله خمینی در بهشت زهرای تهران
• کسی که روز 12 بهمن در پلکان هواپیما دست امام را گرفته بود کیست؟مهماندار یا پلیس فرانسوی؟
  
• گزارش تصویری
• گزارش تصویری

سید روح‌الله خمینی
سیاست	مبارزات سیاسی  • انقلاب 1357 • ولایت فقیه • حکومت جمهوری اسلامی ایران	محتویات 1 12 بهمن روز ورود روح‌الله خمینی به ایران 2 وقایع 13 بهمن 3 وقایع 14 بهمن 4 وقایع 15 بهمن 5 وقایع 16 بهمن 6 17 بهمن 7 وقایع 18 بهمن 8 راه‌پیمایی 19 بهمن 9 وقایع 20 بهمن 10 وقایع 21 بهمن 11 وقایع 22 بهمن 11.1 تصمیم شورای عالی ارتش 12 مراسم دهه فجر 13 جستارهای وابسته 14 پانویس 15 منابع
خانواده، تبار و وابستگان سرشناس	همسر: خدیجه ثقفی فرزندان سرشناس: احمد • مصطفی • زهرا مصطفوی نوادگان پسری: حسن • حسین • علی • یاسر نوادگان دختری: زهرا اشراقی • مرتضی اشراقی • نعیمه اشراقی • لیلی بروجردی • مسیح بروجردی خواهر و برادران: مرتضی پسندیده • نورالدین هندی دامادها: شهاب‌الدین اشراقی • محمدحسن اعرابی • محمود بروجردی عروسها: فاطمه طباطبایی
مکان‌ها	خانه خمین • خانه قم • خانه جماران • حسینیه جماران • آرامگاه
مرتبط	زندگی‌نامه • روزشمار از 1341 تا انقلاب 1357 • بازگشت به ایران • جنگ ایران و عراق • آثار • صحیفه? امام • اشعار روح‌الله خمینی • مؤسسه? تنظیم و نشر آثار • اهانت‌ها به او • راز یک نقش • میر علی همدانی

                                 بسمه حق

به نام حضرت حق وصلوات برخواجه عالم

ودرود بردامادش امام اول ماشیعیان

نوشته بردرجنت به خط سبزجلیل

شفیع روز قیامت محمد(ص) است وعلی(ع)

خدایا،نالانم،ذلیلم،گناهکارم چشم طمع به امیدتودارم

خدایا به حق خون پاک کربلا مرا یاری کن

خدایا خودت فرمودی بیا می بخشمت

خدایادرآنچه هیچ انس والفتی به غیرازتوندارم

خدایا کمکم کن